HomeChiếc đòn khênh võng của một bậc Quốc sĩ – Bài viết Nguyễn Anh Tuấn
Thứ Ba, 4 tháng 8, 2015
Thứ
năm - 02/05/2013 09:58
Trong
lần được tham dự Hội thảo khoa học lớn: “Lê Đại Cang- Tấm gương kẻ sĩ” tổ chức
tại Quy Nhơn - Bình Định vào đầu năm 2013, khi tới thăm từ đường họ Lê làng
Luật Chánh, xã Phước Hiệp, huyện Tuy Phước, tôi rất chú ý tới bản vẽ mô hình
một chiếc đòn khênh võng- kỷ vật duy nhất của cuộc đời làm quan do chính cụ Lê
Đại Cang đem về Từ đường họ Lê khi về hưu. Ai cũng biết rằng: hiện vật này đang
được lưu giữ tại Bảo tàng Bình Định. Nhưng không phải ai cũng biết: chiếc đòn
khênh võng đó chứa đựng một lai lịch thật đặc biệt, có khả năng giúp mọi người
hiểu rõ về sự nghiệp và thân thế của một nhân vật lịch sử cũng thật đặc biệt.
...
Tác giả: Đạo diễn điện ảnh Nguyễn Anh Tuấn
Bút danh khác Nguyễn Yên Thế
Địa chỉ: Phố Thái Hà, Hà Nội
ĐT: 0912174947
Email: anhtuan.daodien4@gmail.com
_____
CHIẾC ĐÒN KHÊNH VÕNG CỦA MỘT BẬC QUỐC SĨ
CHIẾC ĐÒN KHÊNH VÕNG CỦA MỘT BẬC QUỐC SĨ
Trong lần được tham dự Hội
thảo khoa học lớn: “Lê Đại Cang- Tấm gương kẻ sĩ” tổ chức tại Quy Nhơn - Bình
Định vào đầu năm 2013, khi tới thăm từ đường họ Lê làng Luật Chánh, xã Phước
Hiệp, huyện Tuy Phước, tôi rất chú ý tới bản vẽ mô hình một chiếc đòn khênh
võng- kỷ vật duy nhất của cuộc đời làm quan do chính cụ Lê Đại Cang đem về Từ
đường họ Lê khi về hưu. Ai cũng biết rằng: hiện vật này đang được lưu giữ tại
Bảo tàng Bình Định. Nhưng không phải ai cũng biết: chiếc đòn khênh võng đó chứa
đựng một lai lịch thật đặc biệt, có khả năng giúp mọi người hiểu rõ về sự
nghiệp và thân thế của một nhân vật lịch sử cũng thật đặc biệt.
Hội thảo khoa học trên đã
khôi phục vị trí đáng có của Lê Đại Cang trong lịch sử; và đi tới những nhận
định thống nhất: Giữa một giai đoạn cực kỳ phức tạp của lịch sử, nho tướng văn
võ toàn tài Lê Đại Cang đã dấn thân vào chốn quan trường nhiều cám dỗ đầy bất
trắc, nguyện đem trí tuệ xuất chúng và tài năng đa diện của mình cống hiến cho
công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước đầy gian khó, với tâm niệm“ngày đêm chăm
chỉ, một lòng báo quốc… vì nước quên nhà, vì công quên tư” (Lê thị gia
phả). Trong 41 năm làm quan qua 3 triều vua Nguyễn, Lê Đại Cang đã từng để lại
nhiều dấu ấn, nhiều công tích tại Hà Nội, Sơn Tây, các tỉnh miền Tây Bắc, Quảng
Nam, An Giang, Hà Tiên…- nghĩa là khắp cả ba miền đất nước, qua rất nhiều lĩnh
vực: chính trị, kinh tế, quân sự, giáo dục, văn hóa, ngoại giao... Nhưng điều
đáng nói hơn cả là, trong cuộc đời làm quan liên tục thăng giáng, quá nhiều bất
trắc hiểm nguy, quá nhiều thử thách sống còn, Lê Đại Cang đã bền lòng vững chí
để làm được những việc ích nước lợi dân trong bất kỳ hoàn cảnh nào, vị trí nào.
Chiếc đòn khênh võng đó
liên quan đến hai biến cố đặc biệt trong giai đoạn làm quan ở phương Nam của Lê
Đại Cang, giúp chúng ta hiểu thêm bản lĩnh và nhân cách của cụ: năm 1833, khi
đang là Tổng đốc An Giang – Hà Tiên, vì cô thế, để mất thành An Giang vào tay
quân phiến loạn, trong cảnh ngộ từ một đại quan văn bị cách chức thành lính
khiêng võng, phải ra trận đi đầu lập công chuộc tội, cụ đã tự chiêu tập binh
mã, trở thành một võ quan đích thân huấn luyện một đội quân hỗn hợp Việt -
Miên, từ đó góp phần đánh bại quân phiến loạn và quân xâm lược. Và năm 1838,
khi đang là Trấn Tây tham tán đại thần bảo hộ Cao Miên, cụ lại bị cách chức bởi
bất tuân mệnh triều đình theo lối ngu trung; nhưng trong thân phận một anh lính
khiêng võng, cụ lại nhận lãnh việc tổ chức và huấn luyện lại đội binh đang rời
rã kỷ luật và yếu kém kỹ năng chiến đấu, biến nó thành đội hùng binh đánh giặc
Chân Lạp. Vì việc này mà cụ đã bị vua Minh Mạng phê phán: "Đại Cang tội cách
hiệu, sao dám tôn mình là đại tướng? Chẳng sợ phép nước, chẳng kể công
luận", và khép vào tội mất đầu cho "trảm giam hậu."(Theo
"Quốc triều chính biên toát yếu"). Thử nghĩ: một người đang là lính
khênh võng, sao lại có thể kêu gọi được người khác quy tụ dưới ngọn cờ lệnh của
mình, sao có thể thuyết phục nổi vị thống lĩnh nọ trao quyền cho mình huấn
luyện quân sĩ? Cụ không có thuật phù thủy gì cả, ngoài tiếng tăm về đức độ và
tài năng đã thấm sâu vào nhiều tầng lớp "dân đen con đỏ", ngoài những
việc làm cụ thể với tất cả ý thức trách nhiệm về công vụ, với lòng yêu nước
thương dân sâu xa, và cả lòng nhẫn nhịn phi thường nữa trên cơ sở đại lượng,
hiểu thấu sự đời và lòng người như một trong những biểu hiện của Phật tính.
Phải là một trái tim nhân hậu và một nghị lực kiên cường, tha thiết với vận
mệnh đất nước đến thế nào mới "Chẳng sợ phép nước, chẳng kể công
luận" như vua đã quy tội!
Khi hưu quan, cụ Cang chỉ
mang theo về một thanh đại đao và chiếc đòn khênh võng nói trên. Thanh đại đao
sau đó gắn với nhiều giai thoại huyền bí, và đã bị thất lạc, nên ở đây chúng ta
chỉ nói đến chiếc đòn khênh võng. Một số ý kiến trong hội thảo đã bàn tới nó,
tiêu biểu là của nhà văn Hoàng Quốc Hải: "Việc Lê Đại Cang giữ lại chiếc
đòn khênh chính là cụ muốn lưu một vật chứng tượng trưng cho sự khinh bỉ."
(Nhân cách bậc quốc sĩ), hay của nhà thơ Thanh Thảo: "Với Lê Đại Cang,
chiếc đòn khênh võng không khiến ông giàu có về tiền bạc, trái lại, nó là một
kỷ niệm đau đớn của đời ông. Nhưng ông quý trọng nó vì nó chứng minh bản lĩnh quân
tử nơi ông...dù trong bất cứ cảnh ngộ nào cũng không đổi dời tâm tính. Nó khiến
ông giàu có về tâm hồn." (Mấy bài học từ Lê Đại Cang). Theo cảm nghĩ của
riêng tôi, chiếc đòn khênh ngoài tư cách "là một kỷ niệm đau đớn", nó
được cụ Cang trân trọng mang về quê như một lời nhắn nhủ con cháu thật da diết,
xúc động: Vật dụng nào cũng có ích, con người ta dù ở cương vị nào cũng có thể
tạo nên những giá trị cho cuộc sống- miễn là trung thực và lương thiện. Điều đó
tựa nội dung những câu đối giàu giá trị văn chương và đạo lý làm người của cụ
Lê Đại Cang để lại ở từ đường họ Lê làng Luật Chánh mà tiêu biểu nhất là vế
đối: Tích thiện di tử tôn khả cửu khả đại, có nghĩa: Sống làm
điều thiện để lại phúc cho con cháu thì phúc đó được lâu dài và to lớn.
Tìm đến Bảo tàng Bình Định
mới biết: Trong khi các hiện vật lịch sử của phòng trưng bày triều Nguyễn quá
sơ sài thì chiếc đòn khênh võng của cụ Cang đã bị nhét trong kho từ bao giờ!
Với lời giới thiệu của một người có uy tín, và với sự nhũn nhặn, khéo léo, tôi
đã thuyết phục được lãnh đạo Bảo tàng cho lục tìm rồi mang chiếc đòn khênh võng
phủ bụi ra để lau chùi, đánh biển chữ và bày biện như nó đang được hiện diện
trước khách tham quan, để có thể quay phim, chụp ảnh chỉ trong nửa giờ! Vâng,
trong nửa giờ tác nghiệp đó bên chiếc đòn khênh võng, tôi đã được sống trong
một cảm xúc thực kỳ lạ, kính phục xen lẫn bùi ngùi, sau đó là thương mến, tự
hào. Cụ Cang không để lại một tấm hình chân dung nào, thì đây, có chiếc đòn
khênh võng làm vật thay thế! Một chiếc đòn khênh võng từng thấm mồ hôi của một
trong những con người làm vẻ vang cho vùng“địa linh nhân kiệt”,
chốn "Thượng võ tôn văn", nơi phát tích, quy tụ và lập nghiệp
của nhiều anh hùng, nhiều thi nhân nổi tiếng, vùng đất mà danh sĩ Phan Huy Ích
từng ca ngợi: "Quy Nhơn thang mộc địa/ Khu Hoãn ỷ khôi thạc" (Phủ
Quy Nhơn là đất quý của vua/ Vùng trọng yếu phải dựa vào bậc anh tài nắm giữ)...
Chiếc đòn khênh võng đó bất chợt trở thành một biểu tượng chân thực, sống động
của một hiện tượng lịch sử khá bi hùng: trong khi vượt qua tấn "bi kịch
nhân cách của nhà nho và bi kịch của hệ tư tưởng quan lại" (viện sĩ
Alêchxêep1), nho tướng Lê Đại Cang đã vượt qua những hạn chế của thời đại, đã
lập nên một sự nghiệp lớn và bộc lộ những phẩm chất tuyệt vời của một bậc quốc
sĩ.
(Đạo diễn Điện ảnh)
(Đã in Tuần báo Văn nghệ tp. HCM)
----
1. Dẫn theo Trần Ngọc Vương- Loại hình học tác giả văn học: Nhà nho tài tử và văn học VN- Nxb. Giáo dục, 1995, tr.64
1. Dẫn theo Trần Ngọc Vương- Loại hình học tác giả văn học: Nhà nho tài tử và văn học VN- Nxb. Giáo dục, 1995, tr.64
----
©
Tác giả giữ bản quyền.
Cập nhật lại lần 2-
ngày 04.8.2015
Cập
nhật lại lần 1- ngày 02/05/2013
Cập
nhật theo nguyên bản của tác giả gởi từ Hà Nội ngày 02/05/2013
Xin
Vui Lòng Ghi Rõ nguồn VanDanViet Khi Trích Đăng
Lại.
_______________________________________________
Bài liên quan
Comments[ 0 ]
Đăng nhận xét