Home » Lý luận phê bình » Góp thêm một cách hiểu câu thơ “Lá trúc che ngang mặt chữ điền”/ – Bài Dương Hiền Nga (Hà Nội)

Góp thêm một cách hiểu câu thơ “Lá trúc che ngang mặt chữ điền”/ – Bài Dương Hiền Nga (Hà Nội)

Thứ Sáu, 12 tháng 2, 2016

Góp thêm một cách hiểu câu thơ “Lá trúc che ngang mặt chữ điền” trong bài thơ “Đây thôn Vĩ Dạ” của Hàn Mặc Tử – Bài Dương Hiền Nga (Hà Nội)

Ngày 14/04/2011

Trong thời gian qua, đã có rất nhiều bài viết trao đổi về câu thơ “Lá trúc che ngang mặt chữ điền” trên mặt báo. Để trả lời câu hỏi “mặt chữ điền” là gương mặt của ai? Mặt cô gái hay chàng trai, cho đến này dường như vẫn chưa thật ngã ngũ một cách thỏa đáng. Theo tôi, nên đặt câu thơ và chỉnh thể nghệ thuật Đây thôn Vĩ Dạ để xem xét sẽ thấy đây là câu thơ tả cảnh thôn Vĩ chứ không phải tả mặt người.

Thông tin: (VanDanViet)

Tác giả Dương Hiền Nga

Họ tên thật Dương Hiền Nga

F.201, B4/ 189 Thanh Nhàn,

P. Quỳnh Lôi, Q. Hai Bà Trưng, Hà Nội

Mobile: 0917 331 221

Email: hiennga.yenbai@gmail.com

_____

GÓP THÊM MỘT CÁCH HIỂU CÂU THƠ “LÁ TRÚC CHE NGANG MẶT CHỮ ĐIỀN”

trong bài thơ “Đây thôn Vĩ Dạ” của Hàn Mặc Tử.

Dương Hiền Nga

Theo tôi, nên đặt câu thơ và chỉnh thể nghệ thuật Đây thôn Vĩ Dạ để xem xét sẽ thấy đây là câu thơ tả cảnh thôn Vĩ chứ không phải tả mặt người.

Như chúng ta đã biết, Hàn Mặc Tử sinh ở Quảng Bình nhưng sống chủ yếu ở Quy Nhơn, có thời gian ra Huế học hai năm sau đó vào Bình Định làm ở Sở Đạc Điền rồi vào Sài Gòn làm báo. Từ nằm 1936 ông bị bệnh phong, từ đó ông sống trong trại phong Quy Hòa – Quy Nhơn.

Trong thời gian làm ở Sở Đạc Điền, Hàn Mặc Từ yêu đơn phương Hoàng Cúc, con ông chủ Sở Đạc Điền, nhưng do hoàn cảnh hai gia đình quá khác biệt nên Hàn Mặc Tử không dám thổ lộ, về sau Hoàng Cúc theo cha về Huế sống ở Vĩ Dạ. Năm 1936, Hàn Mặc Tử về Quy Nhơn nhưng không gặp Hoàng Cúc nữa. Từ năm 1937, ông vào trại phong. Khi Hoàng Cúc nghe tin ông mắc bệnh hiểm nghèo đã gửi cho Hàn Mặc Tử một tấm bưu ảnh chụp cảnh sông nước bến thuyền kèm theo lời hỏi thăm sức khỏe và lời trách: “Sao lâu nay không ra thăm Vĩ Dạ?”

Hàn Mặc Từ xúc động mạnh, năm 1937, ông viết bài thơ gửi Hoàng Cúc, bà đã giữ bài thơ cho đến lúc từ trần (1989).

Xuất xứ bài thơ đặc biệt như thế nhưng chúng ta không nên hiểu hạn hẹp đây là bài thơ tình dành riêng cho Hoàng Cúc. Thực ra bài thơ nói đến những vấn đề lớn trong cuộc đời Hàn Mặc Tử. Đó là cuộc đời người mắc bệnh vô phương cứu chữa, bị cách li, bị ghẻ lạnh, cuộc sống khép kín oan nghiệt khiến nhà thơ khao khát đắm đuối một cách vô vọng cuộc sống bên ngoài.

Nhân việc Hoàng Cúc gửi thư, thiếp thăm hỏi, Hàn Mặc Tử đã trải lòng mình, đã trút bầu tâm sự vào bài thơ Đây thôn Vĩ Dạ.

Nhan đề bài thơ lấy thôn Vĩ Dạ làm không gian nghệ thuật, mọi chi tiết nghệ thuật đều triển khai từ không gian này và thuộc không gian này với đặc trưng phong cảnh nhà vườn soi bóng dòng Hương. Vào năm 1937 đối với Hàn Mặc Tử thì thôn Vĩ không thuần túy mang tính chất không gian địa lí mà là không gian tâm lý, có tính khái quát là cõi ngoài kia: Cõi đời thơm tho, tràn trề hạnh phúc non tơ quyến rũ (Trái ngược với cõi trong này: Là hồn, là máu, điên cuồng thét gào tuyệt vọng). Tâm sự này rất rõ ở nhiều bài khác:

Ngoài kia xuân đã thắm duyên chưa

Trời ở trong đây chẳng có mùa

Không niềm trăng và ý nhạc

(Nhớ thương)

Anh đứng cách xa hàng thế giới

Lặng nhìn trong mộng miệng em cười

(Lưu Luyến)

Câu thơ đầu tiên có lẽ xuất phát từ ý lời nhắn gửi của Hoàng Cúc, với sáu thanh bằng nhè nhẹ như tiếng thở dài, bỗng vút lên một thanh trắc và dấu hỏi cuối câu làm cho âm điệu bài thơ có phần da diết, nức nở như đọng đầy nước mắt: Làm sao còn có thể trở về cuộc sống bình thường nữa!

Năm dòng thơ tiếp theo miêu tả cảnh thôn Vĩ đẹp tươi đầy sức sống, trong trẻo, long lanh và ấm áp với những nắng mới, hàng cau, vườn mướt, xanh như ngọc, lá trúc, gió, mây, dòng nước…Câu thơ “Lá trúc che ngang mặt chữ điền” nằm trong đoạn này. Sở dĩ tôi cho rằng nên hiểu đây là câu thơ tả cảnh thôn Vĩ còn vì: Năm 1996 tôi cùng đoàn cán bộ quản lý của Yên Bái đi thực tế trong Huế, tôi có tới Vĩ Dạ (Tất nhiên bây giờ đã khác nhiều) và qua gặp gỡ một số đồng nghiệp, nhân nói đến câu thơ này mọi người cho biết Vĩ Dạ thời đó là một thôn với những nhà vườn xinh xắn thơ mộng bên dòng Hương, nơi này chủ yếu các quan triều đình về già được vua ban đất và nhà để nghỉ ngơi. Ở Vĩ Dạ lúc đó trồng nhiều trúc bên lối đi, cổng nhà trường có tấm “Chấn Phong” để chắn gió, trên đó thường đắp nổi hoặc viết một chữ điền (bằng chữ Hán) vừa cho đẹp vừa hàm ơn là đất vua ban khi tuổi già xế bóng. Gặp một vài người già ở Huế hỏi điều này, họ xác nhận như vậy nhưng quan trọng nhất là đặt trong mạch thơ đầy lưu luyến hồi tưởng về thôn Vĩ, về cuộc sống bên ngoài, tôi thấy hợp lý.

Bài thơ chủ yếu nói đến nỗi nhớ, nỗi băn khoăn của một tâm hồn khao khát níu giữ cái đẹp trong tâm khảm nên tác giả chú trọng diễn tả tâm hồn người chứ không chú trọng tả mặt người. Có một số dòng thơ nhắc đến người đều dùng đại từ phiếm chỉ: Vườn ai, thuyền ai, ai biết, tình ai… và càng về sau càng “mờ nhân ảnh” trong nhạt nhòa, bất định.

Mọi người đều thống nhất rằng bài thơ rất giầu chất hội họa bởi đó chính là bức tranh thôn Vĩ được tái hiện từ một tâm hồn cô đơn đau đớn phấp phỏng lo âu trước số phận phũ phàng. “Lá trúc che ngang mặt chữ điền” là một nét phác thảo đẹp trong bức tranh ấy, cái tĩnh của mặt chữ điền, cái động của ngọn trúc nhẹ lay trước gió làm cho cảnh sắc thêm sống động biết bao.

Nhân đọc những bài viết trao đổi của các thầy, cô giáo và các em học sinh, tôi mạo muội nêu thêm cách hiểu trên để bạn đọc cùng tham khảo và góp ý.

Dương Hiền Nga

Dương Hiền Nga

. Cập nhật lại- ngày 12/02/2016

. Cập nhật theo nguyên bản của tác giả gởi từ Hà Nội ngày 14/04/2011

Xin Vui Lòng Ghi Rõ nguồn VanDanViet Khi Trích Đăng Lại.

_______________________________________________

Ngọt ngào em chuốc vào anh (Nhân đọc chùm thơ lục bát của Thanh My) – Bài Dương Hiền Nga (Hà Nội)

Ngày 09/08/2011

Tập thơ “Trôi” của Lê Thanh My (NXB Văn nghệ TPHCM năm 2007) – hội viên Hội Liên hiệp Văn học nghệ thuật tỉnh An Giang có 43 bài, trong đó lục bát chưa đến chục bài, vậy mà người đọc cứ phải suy tư, trăn trở, bởi không chỉ là sự mượt mà trong niêm luật của thể thơ truyền thống, mà còn do những biện pháp tu từ được sử dụng nhuần nhuyễn, ý nhị đầy chất nghệ thuật, chuyển tải một cách nhẹ nhàng, sâu sắc những suy ngẫm, chiêm nghiệm về con người, về cuộc đời và cả những nỗi niềm sâu lắng trong tâm hồn.

Thông tin: (VanDanViet)

Tác giả Dương Hiền Nga

Họ tên thật Dương Hiền Nga

F.201, B4/ 189 Thanh Nhàn,

P. Quỳnh Lôi, Q. Hai Bà Trưng, Hà Nội

Mobile: 0917 331 221

Email: hiennga.yenbai@gmail.com

_____

NGỌT NGÀO EM CHUỐC VÀO ANH

(Nhân đọc chùm thơ lục bát của Thanh My)

Dương Hiền Nga

Ở bài: “Lối về” Thanh My như đưa hồn mình về với cội nguồn bản ngã:

Ta về với núi rừng thôi

Buồn vui kín cả chỗ ngồi quanh ta

Phải chăng ở đây “rừng” không hẳn chỉ là những đại ngàn xanh tít tắp cụ thể nữa, mà đã trở thành nơi lưu giữ và chăm chút những kỷ niệm của đời người, là quê hương mà thường ngày không phải lúc nào ta cũng nghĩ đến nhưng nơi ấy đã khắc sâu trong tâm khảm, chỉ cần chạm nhẹ vào cũng vút lên những giai điệu bất tận của cuộc sống:

Đêm nay ở chốn quê nhà

Tiếng chuông rớt cũng vỡ òa không gian

Cái chất ảo của hình ảnh nghệ thuật: “Buồn vui kín cả chỗ ngồi quanh ta” tạo ra một không gian đa nghĩa thật đẹp.

Chính nơi ấy nuôi dưỡng tâm hồn cho mỗi con người:

Bình yên bên gió mây ngàn

Nghe con chim hót mở trang hồn mình

Tiếng chim trong trẻo cất lên như mở ra một thế giới trong lành cho tâm hồn, cái lớn lao của đời người được thể hiện thật tự nhiên và tinh tế.

Bài: “Không đề I” chỉ có bốn câu nhưng hàm súc, vừa gói trọn được nỗi niềm của “Em” với “Anh”, vừa chan chứa lòng vị tha nhân ái mang tính truyền thống của người phụ nữ Việt Nam:

Trước người không phải là em

Anh vô tư rót niềm riêng tặng người

Nụ cười em vỡ thành đôi

Nửa mang cho phận, nửa mời bao dung

“Em” đọc được những tâm tư sâu kín mang bản chất giới của “Anh”, nên dẫu có xót xa, cay đắng, ngậm ngùi vẫn sáng lên một tấm lòng độ lượng, bao dung. Mỗi câu thơ mang sức nặng phận người và ẩn chứa một nỗi niềm, một khát khao vượt lên những nỗi đau.

Bài: “Không đề II” lại trải lòng trong nỗi buồn day dứt của một tâm hồn đa cảm, thiện lương:

Dường như ở chốn chợ đông

Có người bỏ chút hư không lạc loài

Cái “dường như” kia chỉ là sự gắng kìm nén và nuốt vào trong nỗi đau đời khi chứng kiến cái cảnh ở giữa chốn “chợ đông” mà như không ai thấy được, thậm chí không ai quan tâm đến những cảnh đời hiển hiện ngay trước mắt. Bài thơ làm người đọc chợt chững lại rồi giật mình khi ngộ ra cái sâu sắc đến không cùng triết lý của đạo Phật được gửi gắm trong bài thơ. Cái “hư không” tưởng như vô hình vô ảnh, thực ra lại hiện hữu quanh ta dưới đủ mọi trạng thái của vật chất và tinh thần, chỉ những ai có tâm sáng và nhân đức mới nhận biết, đồng cảm và chia sẻ.

Ta cảm thông với nỗi đau của tác giả trước sự thờ ơ đến vô tâm của người đời:

Em đi buồn vắt ngang vai

Cho nên ngày của một ngày dài ghê

Cái “ngày của một ngày dài ghê” nặng trĩu trong lòng tác giả, cùng sự dồn nén cảm xúc, khiến người đọc chợt liên tưởng tới những vần thơ dóng lên hồi chuông báo động của nhà thơ Hữu Thỉnh, trước sự vô tâm, thờ ơ đến tàn nhẫn của con người trước những cảnh ngộ của cuộc đời:

Chiều rung chuông...

Có con chim nhỏ bị thương cuối trời

Tôi nhớn nhác đi tìm người

Bước chân thì ngắn, đường đời thì xa

(Tìm)

Bài: “Không đề IV” lại nhẹ nhàng, tinh tế gửi đến những người sống trong cảnh “phù hoa” chút đời thường vốn tự thân luôn tỏa ra một nét đẹp chân chất, hồn nhiên mang hồn cốt quê hương, mà khi mải mê trong danh vọng tiền tài, họ đã lãng quên, để rồi phần nào đánh mất chính bản thân mình:

Gửi người ở chốn phù hoa

Chút mưa rơi rắc, chút tà huy phai

Chút mênh mông của sông dài

Chút điềm nhiên của ban mai phố phường

…

Tác giả rất khéo trong việc sử dụng điệp từ “chút”, những cái tưởng chừng như nhỏ bé kia của quê hương lại góp phần bồi đắp nên những “cánh đồng người”, mà nếu ai quên lãng sẽ “không lớn nổi thành người”.

Lục bát của Thanh My không chỉ chuyên chở những mệnh đề lớn do cuộc sống muôn màu đặt ra, mà còn chan chứa tâm sự của một tâm hồn thơ đa cảm trước duyên trời mà cơn mưa chỉ là cái cớ:

Chỉ là một chút tình tang

Gặp nhau giữa lúc muộn màng duyên ưa

Tại mình đâu phải trời mưa

Ta thành tri kỷ chỉ vừa một đêm

Ngỡ như trăng mọc bên thềm

Để xem hoa nở giữa miền tịch liêu

Đêm dài rộng hẹp bao nhiêu

Mà đem so với mấy chiều nhớ mong

(Ngộ ra)

Con người đa cảm, nhân ái và tình người sâu đậm của Thanh My trải lòng qua những trang lục bát như chất men của rượu cần, thơm dịu, ngọt êm mà ngấm tự lúc nào. Người đọc say cái cái chất đôn hậu, nhân hậu, vị tha và đằm lắng tỏa ra trong mỗi trang thơ:

Ngọt ngào em chuốc vào anh

Đắng cay thì cứ để dành riêng em

Người say quên hết lỗi lầm

Còn người tỉnh rụi nghe thâm thấm buồn

(Rót rượu)

Thơ lục bát của Thanh My trong tập “Trôi” không nhiều nhưng chỉ bấy nhiêu thôi cũng đủ để lại những ấn tượng khó phai trong lòng người đọc. Lục bát của Thanh My giữ được cái hồn cốt của thể thơ truyền thống, khá nhuần nhuyễn trong bút pháp, bởi vậy dẫu đôi câu còn chưa thật chải chuốt và cần sự dụng công gọt giũa hơn nữa, vẫn lấp lánh sắc mầu của chất ngọc quí, khiến người đọc tin rằng sẽ được đón đọc nhiều bài thơ lục bát hay hơn nữa.

Hà Nội tháng 8.2011

Dương Hiền Nga

Dương Hiền Nga

. Cập nhật lại- ngày 12/02/2016

. Cập nhật theo nguyên bản của tác giả gởi từ Hà Nội ngày 30/01/2011

Xin Vui Lòng Ghi Rõ nguồn VanDanViet Khi Trích Đăng Lại.
_______________________________________________

Chia sẻ bài viết

Bài liên quan

Góp thêm một cách hiểu câu thơ “Lá trúc che ngang mặt chữ điền”/ – Bài Dương Hiền Nga (Hà Nội)

Comments[ 0 ]

Đăng nhận xét

DANH MỤC

TÁC PHẨM

BÀI VIẾT QUAN TÂM

THÔNG TIN CẦN BIẾT

LIÊN KẾT BẠN BÈ

QUẢNG CÁO

LIÊN HỆ QUẢNG CÁO